การเคลื่อนย้ายผู้ป่วย การเลื่อนตัว พลิกตัว และการจัดท่าบนเตียง เป็นงานที่ผู้ดูแล ผู้ดูแลที่บ้าน นักกายภาพบำบัด และพยาบาลต้องทำเป็นประจำทุกวัน แต่การใช้ “แรงยก” หรือ “แรงดึง” โดยตรงอาจทำให้ผู้ดูแลเสี่ยงต่ออาการบาดเจ็บที่หลังได้ง่าย ขณะเดียวกันผู้ป่วยเองก็อาจเกิดการเสียดสีบนผิวหนังหรือรู้สึกเจ็บตัวระหว่างการเคลื่อนย้าย

     ปัจจุบันหลายประเทศทั่วโลก เช่น ญี่ปุ่น ออสเตรเลีย และสหรัฐอเมริกา ได้หันมาใช้หลักการดูแลแบบ “No-Lift Care” เพื่อเพิ่มความปลอดภัยและลดความเสี่ยงของการบาดเจ็บทั้งในผู้ป่วยและผู้ดูแล

     บทความนี้จะแนะนำวิธีเคลื่อนย้ายผู้ป่วยติดเตียงอย่างถูกต้อง ปลอดภัย และใช้แรงน้อยที่สุด โดยอ้างอิงจากแนวทาง No-Lift Care

ปัญหาที่เกิดจากการยกหรือเคลื่อนย้ายผู้ป่วยด้วยแรงคน
     งานวิจัยหลายฉบับพบว่า การเคลื่อนย้ายผู้ป่วยด้วยแรงดึงหรือแรงยกโดยใช้กำลังคนเพียงอย่างเดียว (manual patient handling) เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดการบาดเจ็บบริเวณหลังส่วนล่างของผู้ดูแล และอาจนำไปสู่อาการปวดหลังเรื้อรังหรือการบาดเจ็บจากการทำงานซ้ำ ๆ ได้ในระยะยาว ขณะเดียวกัน การเลื่อนหรือลากผู้ป่วยด้วยแรงคนยังเพิ่มความเสี่ยงที่ผิวหนังของผู้ป่วยจะถูกเสียดสีจนเกิดอาการเจ็บหรือเกิดแผลบนผิวหนัง โดยเฉพาะในผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยที่ผิวบอบบางเป็นพิเศษ

แนวคิด No-Lift Care คืออะไร?
     No-Lift Care คือแนวทางการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยที่ หลีกเลี่ยงการยกตัวผู้ป่วยด้วยแรงคนเพียงอย่างเดียว โดยมุ่งเน้นการใช้อุปกรณ์ช่วยเคลื่อนย้ายร่วมกับท่าทางการเคื่อนย้ายที่ปลอดภัย โดยมีจุดประสงค์เพื่อให้การการเคลื่อนย้ายปลอดภัยขึ้นและเพื่อลดอาการบาดเจ็บของผู้ดูแลและผู้ป่วย

หลักการสำคัญของการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยแบบ No-Lift Care
1. ใช้ "แรงผลัก–แรงดัน" แทน "แรงยก" เปลี่ยนจากการอุ้มหรือยก มาเป็นการใช้ผิวสัมผัสลื่น เช่น ผ้าเคลื่อนย้ายผู้ป่วย (Sliding Sheet) หรือ แผ่นสไลด์ (Sliding Board) เพื่อช่วยลดแรงเสียดทาน ทำให้ผู้ป่วยสามารถเคลื่อนไปในทิศทางต้องการได้ง่ายขึ้น

2. ใช้แรงจากร่างกายส่วนล่างทดแทนการใช้หลังหรือแขน ผู้ดูแลใช้การถ่ายน้ำหนักจากขาและสะโพก เช่น การก้าวเท้า การเอียงลำตัว ซึ่งช่วยลดภาระที่หลัง

3. จัดท่าผู้ป่วยให้เหมาะสมก่อนเริ่มการเคลื่อนย้าย ผู้ดูแลจัดร่างกายผู้ป่วยให้อยู่ในแนวตรง ปรับศีรษะ ไหล่ และสะโพก ให้อยู่ในท่าที่เตรียมพร้อมสำหรับการเคลื่อนย้าย ก่อนเริ่มเคลื่อนย้ายให้สื่อสารกับผู้ป่วยและกระตุ้นให้ผู้ป่วยมีส่วนร่วมในการเคลื่อนย้ายเท่าที่ทำได้ เช่น ขยับตัว หรือจับราวเตียง

4. เลือกใช้อุปกรณ์การเคลื่อนย้ายให้เหมาะสมกับผู้ป่วยและสถานการณ์อย่างเหมาะสม ยกตัวอย่างเช่น   
- ผ้าเคลื่อนย้ายผู้ป่วย (Friction-Reducing Sliding Sheets) 
     ผ้าเคลื่อนย้ายผู้ป่วย เช่น ผ้า IZAEMON Sliding Sheet มีลักษณะเป็นผ้าเรียบรูปทรง Tubular ใช้สำหรับรองใต้ตัวผู้ป่วยเพื่อเลื่อนขึ้น–ลงเตียงหรือเคลื่อนซ้าย–ขวา ผ้าจะมีความลื่นทำให้เลื่อนตัวผู้ป่วยได้ง่ายโดยไม่ต้องใช้แรงยก 
เหมาะสำหรับ: การเคลื่อนย้ายบนเตียง / พลิกตะแคง / เลื่อนตำแหน่งร่างกาย

- แผ่นสไลด์บอร์ด (Sliding Board)
     แผ่นสไลด์บอร์ดเป็นบอร์ดแข็งผิวลื่นที่วางเชื่อมช่องว่างระหว่างพื้นผิวสองด้าน ผู้ดูแลเคลื่อนย้ายผู้ป่วยโดบใช้วิธี “สไลด์ตัว” ผ่านแผ่น โดยไม่ต้องยกตัว 
เหมาะสำหรับ: การย้ายข้ามช่องว่าง เช่น เตียง-วีลแชร์, วีลแชร์-รถยนต์, เตียง-เปลหาม

- เครื่องยกผู้ป่วย (Patient Lift / Hoist)
    เครื่องยกผู้ป่วยถูกออกแบบมาเพื่อช่วยรองรับน้ำหนักตัวของผู้ป่วยทั้งหมด ทำให้การยก การย้ายผู้ป่วยทำได้ง่ายและมีความปลอดภัยทั้งผู้ป่วยและผู้ดูแล  เครื่องยกผู้ป่วยมีหลายรูปแบบ เพื่อให้เหมาะกับสภาพผู้ป่วยและบริบทการใช้งาน ยกตัวอย่างเช่น
1. เครื่องยกผู้ป่วยแบบเคลื่อนที่ได้ (Mobile/Floor Lift) สามารถเข็นไปยังจุดต่าง ๆ ภายในบ้านหรือโรงพยาบาล เหมาะกับพื้นที่ที่ต้องการความยืดหยุ่นในการเคลื่อนย้าย
2. เครื่องยกผู้ป่วยแบบติดตั้งข้างเตียงหรือพื้นที่จำกัด (Fixed Lift/Stationary Lift) ออกแบบให้ติดอยู่กับตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่ง เช่น ข้างเตียงหรือในห้องน้ำ เพื่อรองรับการยกผู้ป่วยอย่างปลอดภัยในพื้นที่จำกัด
3. เครื่องยกผู้ป่วยแบบติดเพดาน (Ceiling Lift/Overhead Lift) เป็นระบบรอกที่ติดบนรางเพดาน ช่วยให้เคลื่อนย้ายผู้ป่วยได้ลื่นไหล ไม่ต้องเข็นอุปกรณ์ไปมา และยังสามารถใช้เป็นอุปกรณ์ช่วยพยุงเดินสำหรับการฟื้นฟูผู้ป่วย
เหมาะสำหรับ: ผู้ป่วยที่น้ำหนักมากและไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ โดยเคลื่อนย้ายจากที่หนึ่งไปยังอีกทีหนึ่ง